Wet Damocles vaak toegepast door burgemeesters (rapport)

Eindhovens dagblad 19-12-2021 Burgemeesters missen de menselijke maat bij huisuitzettingen: "Daar zijn ze niet voor opgeleid"

Feitelijk is het leed geleden. Moeder en zoon wonen weer gewoon thuis, de andere zoon heeft zijn straf gehad. Toch staat mevrouw vrijdag bij de Raad van State. ,,Mij is onrecht aangedaan. Dat kan ik niet velen. En: dit kan iedereen overkomen. Daar wil ik wat aan doen.

Toen die brief van de burgemeester binnenkwam, dacht ze even dat het een grapje was. Haar koophuis uit? Omdat zoon fout zat? Terwijl er nooit is gehandeld vanuit huis? Geen klanten aan de deur, geen dealers, niks. Niemand in de buurt die ooit iets zag of klachten had. ,,Te idioot voor woorden.”

Ze vocht het – uiteraard- aan. Bezwaar, beroep, kort geding. Alles verloren. De wet is de wet en die is duidelijk, zei de rechter. Klip en klaar: eruit. Mevrouw was vertellende al boos. Maar nu wordt ze helemaal kwaad. ,,Er wordt niet eens geluisterd. Ze horen ‘drugs’, kijken even op een tabelletje hoeveel maanden gesloten moet worden en dan krijg je een standaardbrief: bezwaar afgewezen.”

Eerder al waarschuwde de Groningse hoogleraar openbare-orderecht professor Michel Vols de Kamer dat onderzoek niet had geleerd dat uitzettingen een deuk slaan in de criminaliteit. Hij sprak van een hype, die bepaald geen valide basis vormt om de wet ingrijpend te veranderen en grote sommen belastinggeld uit te geven.

----

In opdracht van de WODC hebben Michel Vols en Michelle Bruijn namens Universiteit Groningen in de periode januari 2018 tot juni 2020 onderzoek gedaan naar de toepassing van Wet Damocles, art 13b Opiumwet, waarmee sinds 1999 'drugslokalen' tijdelijk gesloten kunnen worden en waarbij er dus een dreiging vanuitgaat 'als een zwaard van Damocles' en bleek zo doelmatig dat die  sinds is 2007 uitgebreid naar woningen. Het betreft hier een bevoegdheid die louter aan burgemeesters is toegwezen. Bij dit onderzoek wordt zowel het gemeentelijke niveau bekeken als ook het niveau van de rechtspraak.
-Over dit rapport zijn vragen gesteld door fracties van VVD, D66, CDA, SP, PvdA, Volt en SGP die op 11-10-2021 zijn gepubliceerd. 

Om inzicht te krijgen in de toepassing van artikel 13b Opiumwet op gemeentelijk niveau is zoals te lezen in het rapport gebruik gemaakt van enquêtes, interviews en casestudies bij alle 355 gemeenten die had 70% respons. Van de 247 respondenten zijn 77 gemeenten te kenmerken als coffeeshop-gemeente. De dataset bevat antwoorden van 75% van de 102 coffeeshop-gemeenten die Nederland in 2018 telde.

Om inzicht te krijgen in de rechterlijke toetsing is gebruik gemaakt van kwalitatieve en kwantitatieve jurisprudentieanalyses.

Aanleiding voor het onderzoek was de motie Buitenweg-Van-Nispen (groenlinks/SP) die verzoekt dat de regering de toepassing van de bevoegdheid in artikel 13b Opiumwet monitort en de kamer driejaarlijks informeert over de rechtmatigheid en zorgvuldigheid van die toepassing alsmede de gevolgen daarvan voor betrokkenen.
In een plenair debat in de Eerste Kamer werd daarnaast om opheldering gevraagd over het aantal keren dat burgemeesters gebruik maken van de bevoegdheid in artikel 13b Opiumwet, het aantal keer dat betrokkenen in bezwaar en (hoger) beroep gaan, de wijze van toepassing door burgemeesters en de manier van toetsing door rechters. Het doel van voorliggend onderzoek is dus om in deze informatie te voorzien. Daarnaast staat Michelle Bruijn op 13-09-2021 nog in een artikel van Binnenlands bestuur.
Deze wet geeft de burgemeester specifiek de mogelijkheid om een maatregel op te leggen ten aanzien van gebouwen (locaties als woningen, bedrijven, schuren en bijbehorende erven) waar soft- en harddrugs worden 'verkocht, afgeleverd, verstrekt dan wel daartoe aanwezig' zijn (als er meer dan een gebruikershoeveelheid drugs wordt aangetroffen, mag de burgemeester aannemen dat de drugs aanwezig zijn om te worden verhandeld).

Burgemeesters kunnen op basis van deze wet verschillende maatregelen opleggen:

• Een waarschuwing,
• Een last onder dwangsom of;
• Een sluiting van een pand of perceel 

Uitbreiding tot voorbereidingshandelingen
Sinds 2019 kunnen burgemeesters deze maatregelen ook opleggen indien voorwerpen of stoffen aanwezig zijn waarvan de betrokkene wist of behoorde te weten dat zij worden gebruikt voor onder meer de verkoop van drugs. 
In een plenair debat in de Eerste Kamer, over de uitbreiding van artikel 13b Opiumwet per 1 januari 2019 tot voorbereidingshandelingen, kwam met name naar voren dat politici vragen hebben over de doelmatigheid, proportionaliteit en subsidiariteit.

• Doelmatigheid heeft betrekking op de vraag of de maatregel daadwerkelijk leidt tot opheffing van de illegale situatie en het herstel van de legale situatie.
• Proportionaliteit (ook wel het evenredigheidsbeginsel genoemd) heeft betrekking op de vraag of het doel van de maatregel, de maatregel zelf en de gevolgen van het opleggen van de maatregel in verhouding staan tot de overtreding en de belangen van de betrokkenen.
• Daarnaast mogen er geen minder ingrijpende middelen bestaan om hetzelfde doel te bereiken (subsidiariteit). Voorbeelden van minder ingrijpende maatregelen zijn een waarschuwing of een last onder dwangsom.

In februari 2021 heeft de voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State een conclusie gevraagd aan de staatsraden advocaatgeneraal Widdershoven en Wattel over de betekenis van het evenredigheidsbeginsel en de indringendheid van de rechterlijke toetsing in zaken over de sluiting van een woning op grond van artikel 13b Opiumwet. In deze conclusie, gepubliceerd op 7 juli 2021, adviseren zij een koerswijziging waarin burgemeesters meer maatwerk leveren en waarin bestuursrechters indringender toetsen aan het evenredigheidsbeginsel. 
Burgemeesters dienen hier vanaf heden op bedacht te zijn bij gebruikmaking van hun sluitingsbevoegdheid. Zo kunnen zij niet onverkort gebruik maken van de bevoegdheid, al dan niet op grond van eventueel gemeentelijk beleid. Zij dienen per concreet geval te bezien of een woningsluiting noodzakelijk en effectief is en niet leidt tot onevenredige gevolgen voor de betrokkenen. Gezien de minder afstandelijke toets van de bestuursrechter, dienen zij hun voornemen of besluit goed te motiveren.

Wat de gevolgen van dit advies gaan zijn voor de toepassing van de bevoegdheid in artikel 13b Opiumwet en de rechterlijke toetsing is nog onduidelijk.

Bijna alle responderende gemeenten (95 procent) hebben artikel 13b Opiumwet in de onderzochte periode toegepast. 
Uit de enquêtes en eerdere onderzoeken naar artikel 13b Opiumwet, blijkt dat het overgrote merendeel van de sluitingen een woning betreft. De cijfers laten zien dat het aantal woningsluitingen tussen de 71% en 77% ligt in de periode 2018 tot juni 2020.

Zwarte lijst
Een belangrijk gevolg van toepassing van de Wet Damocles is dat bewoners van een gesloten woning hun woonruimte verliezen. Bij (sociale) huurwoningen betekent sluiting bijna automatisch ontbinding van de huurovereenkomst en plaatsing op een zwarte lijst van de woningcorporatie. Er bestaat weinig zicht op de verblijfplaats van (voormalig) bewoners na de sluiting van een woning. Voor zover bekend verblijven de meeste mensen na een sluiting bij vrienden of familie, of ze vinden tijdelijk onderdak in een recreatiewoning.

Aanvechten besluit weinig succesvol
Belanghebbenden zoeken geregeld rechtsbescherming als zij worden geconfronteerd met de toepassing van artikel 13b Opiumwet, maar het aanvechten van deze besluiten is zelden succesvol. Niet meer dan 20 procent van de verzoeken tot voorlopige voorziening wordt toegewezen. Ook in de beroepsprocedure wordt niet meer dan 20 procent van de beroepen gegrond verklaard. In hoger beroep ligt het succespercentage van belanghebbenden onder de 10 procent.

Bij een recent AO Coffeeshops noemden Michiel van Nispen (SP) en Sneller (D66) al de te stringente Wet Damocles toepassing door burgemeesters. De vraag is wat deze kamerleden nu naar aanleiding van dit rapport en schriftelijke vragenronde in de kamer voor vervolgstappen zullen zetten en wat burgemeesters en de Raad van State (de Afdeling) hiermee met hun handelen en uitspraken zullen gaan doen in de praktijk van de handhaving en de rechtspraak. 
Op 07-12-2021 heeft minister Grapperhaus in ieder geval aangegeven dat 'Het dichtspijkeren van van woningen soms 'disproportioneel' is en 'ingrijpend voor de betrokkenen' (LC)

Samenvatting onderzoek toepassing 13b Opiumwet, zie hier

Volledig rapport, zie hier

Verslag van een schriftelijk overleg 11-10-2021, zie hier