Brief SMC aan leden Tweede Kamer

Brief SMC aan leden Tweede Kamer, 1 juli 2024 - publicatieversie

Utrecht, 1 juli 2024

Geachte leden van de Tweede Kamer,

De afgelopen maanden hebben wij met interesse het debat over het drugsbeleid gevolgd, met name waar het ging over cannabis en het experiment gesloten coffeeshopketen.

Allereerst willen wij u bedanken voor uw inzet voor de democratie. De inspanning die gepaard gaat met het lezen van alle documenten, rapporten en Kamerstukken vraagt veel van Kamerleden, zeker in een continu veranderende en steeds complexere wereld. Velen van u zitten voor het eerst in de Tweede Kamer. Omdat er veel debatten worden gevoerd over het drugsbeleid, willen wij u met deze brief graag meer achtergrondinformatie en context geven, die relevant is voor de discussie over het drugsbeleid in het algemeen en cannabis en het coffeeshopbeleid in het bijzonder. Vanwege de complexiteit van de materie en de lange voorgeschiedenis is inmiddels sprake van een uitgebreid dossier.

De Stichting Maatschappij en Cannabis^[1] is een algemeen nut beogende instelling (ANBI) die is opgericht in 2014. Mede namens 12 andere organisaties sturen wij u deze brief. Zie voor meer informatie de twee bijlagen: de factsheet Stichtingen en de factsheet Coffeeshopverenigingen.

Feiten en cijfers

Na alcohol en tabak is cannabis het meest gebruikte genotmiddel in Nederland. Bijna een kwart van de volwassen bevolking heeft wel eens cannabis gebruikt.^[2] In 2009 heeft het RIVM in opdracht van het ministerie van VWS een vergelijking gemaakt van de schadelijkheid van drugs. In totaal zijn toen 19 genotmiddelen gerangschikt naar hun schadelijke karakter. Alcohol en tabak scoren hoog op de schaal van schadelijkheid voor de volksgezondheid en zijn daarmee relatief schadelijker dan veel andere drugs. Heroïne en crack zijn samen met alcohol en tabak de meest schadelijke drugs. Volgens deze rangschikking is cannabis een stuk minder schadelijk. Het middel staat op plaats 11 in de middencategorie.^[3] Dit beeld wordt bevestigd door andere onderzoeken.^[4] Cannabis is (veel) minder schadelijk dan andere genotmiddelen. Ook is er niemand gestorven aan de acute effecten van hasj of wiet. Dit staat in schril contrast tot bijvoorbeeld alcohol (2.400 doden per jaar) of tabak (20.000 doden per jaar).^[5]

Meerderheid van de bevolking is voor legaliseren

Onlangs bleek opnieuw dat een ruime meerderheid van de Nederlanders (60%) voorstander is van de legalisering van de productie, levering en verkoop van cannabis.^[6] Dit beeld bevestigt de uitkomsten van eerdere onderzoeken, zoals het onderzoek uit 2023 van het EenVandaag Opiniepanel, waaruit bleek dat het volledig legaliseren van hasj en wiet op steun van een meerderheid van de bevolking kan rekenen. Ruim de helft (55%) vindt dat cannabis volledig legaal moet worden.^[7] Of een eerder onderzoek van Motivaction uit 2015, waaruit bleek dat een meerderheid (70%) van de Nederlanders wil dat de hennepteelt wordt gereguleerd of volledig wordt vrijgegeven.^[8]

Schatkist

In het verleden is meerdere keren uitgezocht wat het legaliseren van de teelt van cannabis betekent voor de schatkist. De schattingen lopen uiteen tussen de 400 en 850 miljoen euro.^[9] Dit staat nog los van de besparing van de kosten voor het bestrijden van de illegale hennepteelt. Deze kosten bedragen honderden miljoenen euro’s per jaar. Al met al kan het legaliseren van de productie, distributie en verkoop van cannabis de samenleving rond de 1 miljard euro per jaar opleveren.

Internationaal

In Duitsland is de teelt, het bezit en de recreatieve consumptie van cannabis inmiddels legaal.^[10] Vanaf april 2024 mogen Duitsers tot drie cannabisplanten telen en 25 gram cannabis legaal op zak hebben.^[11] Daarmee is Duitsland het negende land dat het recreatieve gebruik van cannabis landelijk legaliseert, na Canada, Georgië, Luxemburg, Malta, Mexico, Zuid-Afrika, Thailand en Uruguay.^[12] In de VS hebben inmiddels 24 van de 50 Staten cannabis gelegaliseerd.^[13] De afgelopen jaren hebben deze Staten miljarden dollars verdiend aan de gereguleerde verkoop van cannabis.^[14]

Een van de redenen waarom deze landen hebben gekozen voor het legaliseren van cannabis is dat legalisering meer mogelijkheden biedt om de markt goed te reguleren. Zowel het productie- als het verkoopproces wordt uit de illegaliteit gehaald en kan daardoor beter worden gecontroleerd. Zonder legalisering zou dat niet mogelijk zijn. Dit is ook een belangrijke aanleiding geweest voor het experiment gesloten coffeeshopketen in Nederland.

Daarnaast kan meer onderzoek worden gedaan naar de gezondheidseffecten van cannabis en kunnen zowel politie als justitie zich focussen op andere criminele activiteiten. Meer dan 70 procent van alle handhavingscapaciteit bij politie en justitie gaat immers op aan het bestrijden van drugscriminaliteit. Deze capaciteit kan niet worden besteed aan zedenmisdrijven, kinderporno, mensenhandel, wapens, diefstal, oplichting, cybercrime, witwassen, milieudelicten en andere misdrijven.^[15] Een deel van het geld dat jaarlijks wordt verdiend met de gereguleerde verkoop van cannabis kan worden besteed aan preventie en aan gezondheidsprogramma’s voor verslaafden aan andere drugs.

Scheiding der markten: harm reduction

Het Nederlandse gedoogbeleid bestaat sinds de jaren 70 van de vorige eeuw. Als reactie op de heroïne-epidemie in de grote steden (Nederland telde destijds 100.000 heroïnejunks) besloot de overheid in 1976 tot een scheiding der markten: de scheiding tussen cannabis en drugs met een onaanvaardbaar risico, zodat consumenten van cannabis niet, althans minder gemakkelijk, in aanraking zouden komen met onaanvaardbaar gevaarlijke drugs. De scheiding der markten is dus een belangrijke maatregel die bijdraagt aan het beperken van de schade aan de (volks)gezondheid, het handhaven van de openbare orde en het bevorderen van de veiligheid in gemeenten.

Het Nederlandse drugsbeleid gericht op volksgezondheid werd alom geprezen door hulpverveners en drugsspecialisten uit de ons omringende landen en geleidelijk werd ook daar de wetgeving hierop aangepast en de verslavingszorg geïntensiveerd. Aanvankelijk wilde de overheid zelfs overgaan tot volledige legalisering van cannabis, maar vanwege de internationale drugsverdragen is uiteindelijk gekozen voor het invoeren van het zogenaamde gedoogbeleid, waarbij de verkoop en het bezit van een kleine hoeveelheid cannabis werden gedoogd.

In de jaren 80 en 90 groeide het aantal coffeeshops in Nederland gestaag. Als reactie daarop kwam de overheid in 1996 met een gedoogstelsel (ook wel bekend als de AHOJG-criteria) om het aantal coffeeshop te reguleren. Een van de voorwaarden was dat een coffeeshop niet meer dan 500 gram cannabis in voorraad mocht hebben. De productie, handel en een voorraad van meer dan 500 gram cannabis bleef verboden en strafbaar. Sindsdien is de problematiek rond de illegale achterdeur alleen maar erger geworden, vooral toen de overheid begin deze eeuw de jacht opende op de illegale hennepteelt. Tot op de dag van vandaag legt deze jacht een onevenredig groot beslag op de capaciteit van politie en justitie.^[16]

Coffeeshops

De coffeeshops zijn dus geen oorzaak van het probleem, maar een belangrijk onderdeel van de oplossing. Het zijn streng gecontroleerde verkooppunten die de scheiding der markten bevorderen en de toegang van minderjarigen tot cannabis voorkomen. Gecombineerd met voorlichting en een harde aanpak van straatdealers dragen coffeeshops bij aan het tegengaan van de consumptie van cannabis onder minderjarigen en aan het voorkomen van drugsoverlast. Coffeeshops zijn rustige en veilige plekken waar volwassen personen cannabis kunnen kopen en consumeren.

Niet voor niets leidde het besluit van de regering tijdens de corona-epidemie in 2020 om coffeeshops te sluiten tot lange rijen voor de coffeeshops en werd dit voorstel binnen 24 uur teruggedraaid, onder druk van de burgemeesters, die vreesden dat de illegale straathandel in drugs zou opbloeien door de gedwongen sluiting.^[17] Daarmee is nogmaals het grote, maatschappelijke belang aangetoond van een gereguleerde markt en van de essentiële rol die coffeeshops daarin vervullen.

Experiment

Op 1 juli 2020 is de Wet experiment gesloten coffeeshopketen (34997) in werking getreden. Een ruime meerderheid heeft ingestemd met dit wetsvoorstel, zowel in de Eerste als de Tweede Kamer.^[18] Aanvankelijk bestond er binnen de coffeeshopbranche veel bezwaar tegen de opzet van het experiment. Desondanks leveren de deelnemende coffeeshophouders een actieve bijdrage aan de uitvoering van het experiment. Het vergt de nodige inspanning om de beleidsregels en het nieuwe track and trace systeem met succes in de praktijk uit te voeren. Door middel van intensief overleg met de betrokken ministeries en gemeenten leveren zij een bijdrage aan het verbeteren van het praktische en wetenschappelijke niveau van het experiment.

Begin dit jaar stelde een aanzienlijk deel van uw Kamer het gehele experiment (dat in 2017 was aangekondigd) nog ter discussie. Partijen als de PVV, NSC, CDA, CU en SGP spraken de vrees uit dat reguleren kan leiden tot meer gebruik en verdere normalisering van cannabis en zijn van mening dat het experiment slecht te rijmen valt met het streven naar een gezonde jeugd.^[19]

Zoals wij hierboven hebben aangegeven, vervullen de coffeeshops juist een belangrijke rol als het gaat om het beschermen van onze jeugd. Uit talloze onderzoeken blijkt dat de leeftijdsgrens goed wordt nageleefd door de sector (in tegenstelling tot de verkoop van meer riskante middelen, zoals tabak en alcohol). Ook wordt hiermee voorkomen dat jongvolwassenen in aanraking komen met andere, meer schadelijke drugs.

De meesten van u zijn opgegroeid in een land met gedoogde en streng gereguleerde coffeeshops. Daardoor kunt u zich misschien moeilijk een voorstelling maken van een situatie zonder coffeeshops en van de enorme overlast die dat zou veroorzaken door de opkomst van straatdealers, wietscooters en hasjtaxi’s. Zo leidde in 2012 het voorstel om de wietpas in te voeren juist tot een toename van het aantal straatdealers, waardoor minderjarigen veel eenvoudiger aan allerlei drugs konden komen. Op straat is namelijk geen scheiding der markten of controle van de leeftijdsgrens van 18 jaar. Vanwege de illegale handel is de wietpas uiteindelijk afgeschaft en nooit landelijk ingevoerd.^[20]

Maximale handelsvoorraad 500 gram

De maximale handelsvoorraad is in 1997 (bijna 30 jaar geleden) bepaald op 500 gram, toen er nog ongeveer 1200 coffeeshops waren. Deze grens stamt uit een tijd dat er voldoende coffeeshops waren om aan de vraag te kunnen voldoen.^[21] In 2024 staat de teller echter op 565 coffeeshops^[22] en is een maximale handelsvoorraad van 500 gram echter volstrekt onwerkbaar, niet in de laatste plaats omdat het aantal coffeeshops ten opzichte van de jaren 90 meer dan gehalveerd is.

Wij zijn voorstander van het introduceren van een gemiddelde weekvoorraad voor alle coffeeshops, niet alleen voor coffeeshops die deelnemen aan het experiment gesloten coffeeshopketen.^[23] Een alternatief zou kunnen zijn om de gedoogcriteria zodanig aan te passen dat de lokale driehoek de ruimte krijgt om te kiezen voor een handelsvoorraad van 1 of 1,5 kilo.^[24] Dat biedt meer ruimte voor lokaal maatwerk, waarbij de burgemeester een integrale belangenafweging kan maken. Het verhogen van de maximale handels-hoeveelheid biedt ondernemers meer zekerheid en komt de veiligheid ten goede, doordat de voorraad niet meer meerdere keren per dag hoeft te worden aangevuld, hetgeen leidt tot overvallen, diefstal, etc.

Bezit

Ook voor consumenten is het beleid onduidelijk en ondoorzichtig. Omdat het bezit van een kleine hoeveelheid cannabis, bestemd voor eigen gebruik, formeel gezien nog steeds strafbaar is op grond van de Opiumwet, bestaat de kans dat een volwassen consument cannabis koopt bij een coffeeshop, naar buiten loopt en wordt aangehouden door de politie, die de zojuist gekochte cannabis in beslag neemt op grond van de Aanwijzing Opiumwet.^[25] Dat valt niet uit te leggen, zeker niet als het om een coffeeshop gaat die deelneemt aan het experiment gesloten coffeeshopketen.

Daarom pleiten wij ervoor om, net als in andere landen, het bezit van kleine hoeveelheden cannabis, bestemd voor eigen gebruik, te decriminaliseren en legaal te maken, zodat volwassen burgers die tot 30 gram cannabis (gebruikershoeveelheid) in bezit hebben zeker weten dat ze niet kunnen worden vervolgd en ook niet hoeven te vrezen voor inbeslagneming.^[26] Hierbij kan een uitzondering worden gemaakt voor minderjarigen, net als bij alcohol, waarvoor eveneens een leeftijdsgrens geldt van 18 jaar.^[27] Daarmee blijft het verboden voor jongeren onder de 18 jaar om cannabis in bezit te hebben. Dat is in lijn met de bestaande gedoogcriteria voor coffeeshops en draagt bij aan de bescherming van minderjarigen.

Teelt

De teelt van cannabisplanten is verboden op grond van de Opiumwet, ongeacht de hoeveelheid planten. De mythe dat de teelt van 5 planten zou zijn toegestaan, klopt niet. Ook de teelt van 5 planten of minder is verboden, maar dit wordt meestal niet strafrechtelijk vervolgd, omdat dan in beginsel wordt aangenomen dat er geen sprake is van beroeps- of bedrijfsmatige teelt. De planten die worden aangetroffen worden wel in beslag genomen.^[28]

Huurders in de sociale sector worden direct uit huis gezet bij de ontdekking van thuisteelt, ongeacht het aantal planten. Op grond van de Wet Damocles (artikel 13b Opiumwet) kunnen burgemeesters een woning sluiten als daar een of meerdere cannabisplanten worden aangetroffen.

In andere landen, waaronder Duitsland, mogen volwassenen tot 3 cannabisplanten legaal telen voor eigen gebruik. Hierdoor worden deze mensen minder afhankelijk van de illegale markt, waar nauwelijks controle is op de veiligheid voor de omgeving of op het gebruik van schadelijke middelen bij de teelt.

Wij pleiten ervoor om een dergelijke mogelijkheid ook in Nederland te introduceren en de teelt van een paar planten voor eigen gebruik te decriminaliseren en legaal te maken, zodat volwassen mensen zelf kunnen voorzien in hun behoefte en niet hoeven bij te dragen aan het in stand houden van illegale hennepteelt. Uiteraard kan ook hier een uitzondering worden gemaakt voor minderjarigen.

Hiermee kan worden voorkomen dat mensen moeten vrezen dat ze hun huurwoning uit worden gezet, omdat ze een paar wietplanten in de tuin of op het balkon hebben staan. Zolang er geen sprake is van grootschalige beroeps- of bedrijfsmatige hennepteelt, is er geen aanleiding voor de overheid om daartegen op te treden op grond van de Wet Damocles. De aanpak van de teelt voor eigen gebruik kost onnodig veel capaciteit en leidt vaak tot grotere maatschappelijke problemen. Voor betrokkenen is de impact vaak erg groot, zeker voor gezinnen met jonge kinderen. Ook voor patiënten die om medische redenen cannabis telen en gebruiken heeft dit zeer ingrijpende gevolgen. Daarnaast is er geen onderzoek gedaan naar wat er gebeurt nadat een burgemeester een woning heeft gesloten. Of het sluiten van een woning het gewenste effect heeft is niet bekend.^[29]

Cannabis en verkeer

Tenslotte vragen wij uw aandacht voor de situatie rond cannabis en verkeer. Sinds 1 juli 2017 gelden er limieten voor het gebruik van drugs in het verkeer. Deze limieten gelden ook voor cannabis. Voor cannabis geldt een limiet van 3,0 microgram THC (werkzame stof) per liter bloed. Voor het gebruik van cannabis, in combinatie met andere drugs of met alcohol, geldt een limiet van 1,0 microgram THC (werkzame stof) per liter bloed.^[30]

Uiteraard onderschrijven wij het belang van het bevorderen van de verkeersveiligheid en het voorkomen van ongevallen. Rijden onder invloed moet zoveel mogelijk worden voorkomen en het gebruik van cannabis kan de rijvaardigheid nadelig beïnvloeden. De aanwezigheid van THC in het bloed heeft echter weinig te maken met de effecten van THC op het rijgedrag. Deze effecten duren 4 tot 6 uur. THC blijft echter tot 14 uur na gebruik aantoonbaar aan de hand van een speekseltest. Ook iemand die niet meer onder invloed is, kan dus positief scoren bij een controle. In het bloed kan THC tussen 12 tot 24 uur na gebruik worden vastgesteld bij iemand die niet frequent cannabis gebruikt. Als iemand frequent cannabis gebruikt, kan THC zelfs 2 tot 7 dagen na gebruik nog via een bloedonderzoek worden vastgesteld.^[31]

Zodra een gehalte aan THC boven de wettelijke norm van 3,0 wordt vastgesteld, leidt dit automatisch tot strafrechtelijke vervolging en een melding bij het CBR. Het CBR moet dan verplicht een onderzoek naar de rijgeschiktheid opleggen.^[32] Tijdens dit onderzoek wordt het rijbewijs geschorst. Hiermee is in veel gevallen sprake van een verkapt verbod op het gebruik van cannabis, in plaats van een maatregel die is bedoeld om de verkeersveiligheid te beschermen. Na 6 uur is immers geen sprake meer van het besturen van een voertuig onder invloed van een stof die de rijvaardigheid zodanig vermindert dat men niet tot behoorlijk besturen in staat moet worden geacht.^[33] Desondanks laat de regelgeving het CBR geen enkele ruimte om een belangenafweging te maken en op grond van persoonlijke belangen van de betrokkene hiervan af te wijken.^[34]

Wij roepen uw Kamer dan ook op om de regelgeving met betrekking tot cannabis in het verkeer te herzien. In dit kader willen wij u er graag op wijzen dat de stichting Verbond voor Opheffing van het Cannabisverbod (VOC) deze zomer met een landelijke voorlichtingscampagne komt over cannabis en verkeer.

Tot slot

Wij hopen dat we met deze brief uw beeld rond cannabis en het gedoogbeleid enigszins hebben kunnen bijstellen. Mocht u of een van uw medewerker(s) meer over deze onderwerpen willen weten of hierover met ons van gedachten willen wisselen, dan gaan we graag met u in gesprek. Hieronder treft u onze gegevens aan.

Gerrit Jan ten Bloemendal (secretaris SMC) /

De volgende stichtingen en coffeeshopverenigingen onderschrijven de inhoud van deze brief.

Raimond Dufour, Stichting Drugsbeleid https://drugsbeleid.nl/
August de Loor, Stichting Adviesburo Drugs https://augustdeloor.nl/
Derrick Bergman, Stichting Verbond voor Opheffing van het Cannabisverbod (VOC) https://voc-nederland.org/
Simone van Breda, Bond van Cannabis Detaillisten (BCD) https://www.coffeeshopbond.nl/
Sander Hewitt, Platform Cannabisondernemingen Nederland (PCN) https://platformcannabis.nl/
Wilco Sijm, Team Haarlemse Coffeeshopondernemers (THC)
Marc Josemans, Vereniging Officiële Coffeeshops Maastricht (VOCM)
Erdogan Demirci, Vereniging Coffeeshops Eindhoven (VCE)
Margriet van der Wal, Vereniging Actieve Bredase Coffeeshops (ABC)
Stan Esmeijer, Vereniging Coffeeshop Platform Nijmegen (CPN)
Willem Vugs, Vereniging De Achterdeur (VDA)
Jack Stikvoort, namens de Leidse Vereniging van Cannabis Detaillisten (LVCD)